Έχω και κατά το παρελθόν διατυπώσει την άποψη, ότι θεωρώ ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά λάθη που γίνονται κατ’ εξακολούθηση, είναι ότι οι μεταβολές και οι αλλαγές που επιχειρούνται στην Ελλάδα, αποτελούν μεταφορά του τί έχει εφαρμοστεί πετυχημένα σε άλλα μέρη του κόσμου.

Αυτό έχει και σαν αποτέλεσμα πολύ συχνά οι απόψεις μας να τεκμηριώνονται με το «ακλόνητο» και εύκολο επιχείρημα «αυτό πουθενά αλλού δεν συμβαίνει» ή «παντού στον κόσμο …». Πιστεύω ότι θα πρέπει να προσπαθήσουμε σε όλες τις συζητήσεις χρησιμοποιούμε μια πρωτογενή τεκμηρίωση των απόψεών μας (κάνει και την συζήτηση λιγότερο «ξύλινη», λιγότερο φορτισμένη και περισσότερο ελέγξιμη από τον ορθό λόγο). Επιπλέον, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι σύμφωνα με τον Δοξιάδη, η Ελλάδα (δυστυχώς ή ευτυχώς) δεν μοιάζει με καμία άλλη χώρα του κόσμου εκτός ίσως από το Μεξικό.

Η εισαγωγή αυτή σχετίζεται με την γενική εντύπωσή μου για το Σ/Ν που κατεβάζει η κυβέρνηση. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί κάθε τρις και λίγο πρέπει να αλλάζουμε εκ βάθρων το σύστημα οργάνωσης των Παν/μίων (κάτι που τείνει να γίνει μόνιμη συνήθεια), εισάγοντας - μεταφέροντας άλλα από αλλού, όπως γίνεται τώρα.

Δεν καταλαβαίνω γιατί αφού τα τελευταία 30 χρόνια καταφέραμε για πρώτη φορά

• να δημιουργήσουμε ένα Ελληνικό Παράδειγμα στην Α.Ε, το οποίο κατά την γνώμη μου λειτούργησε σε γενικές γραμμές καλά,
  
• αλλά προφανώς έχει φτάσει ή φτάνει στα όριά του,
  

αντί να δούμε πως θα το προάγουμε και θα το εκσυγχρονίσουμε, που χωλαίνει και πώς θα βελτιώσουμε αυτή τη βασική δομή, υπάρχει η τάση να σπάει η συνέχειά του να το αντικαθιστούμε με κάτι άλλο.



Α. Οι αλλαγές που επιχειρούνται νομίζω ότι έχουν αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά. Διατηρώ έντονες αμφιβολίες και αντιρρήσεις για βασικές πτυχές τους. Βασικό συστατικό της σκέψης μου είναι ότι δομές που είναι πετυχημένες αλλού (ή και παντού αλλού) είναι καταδικασμένες να αποτύχουν στην Ελλάδα, λόγω των ιδιομορφιών της.

• Η αντικατάσταση των τμημάτων από τις Σχολές (και τα προγράμματα σπουδών), φοβάμαι (πιστεύω) ότι θα αποτελέσουν σε μερικά χρόνια νέα εστία διαφθοράς μεταξύ καθηγητών και φοιτητών, αφού οι πρώτοι θα «αποφασίζουν» ποιοι φοιτητές θα εντάσσονται σε ποιο τμήμα (βλ. πρόγραμμα σπουδών)
  
• Η αντικατάσταση των πολυμελών επιτροπών κρίσεων από 7 μελή οδηγεί όλοι να κρίνονται από μια στενή «παρέα» γνωστών και συνεργατών, που ελληνιστί θα σημάνει «κάνε μου την χάρη - να σου κάνω την δική σου». Υπάρχουν ταυτόχρονα δύο στοιχεία που είναι θετικά α) Η θεσμοθέτηση της τηλεδιάσκεψης θα αρκούσε για να αντιμετωπίσει το οικονομικό πρόβλημα των πολυμελών σωμάτων,. β) η θεσμοθέτηση των «εξωτερικών» κριτών έχει αποδειχθεί θετική για το Ελληνικό παράδειγμα
  
• Το αυτό με την μείωση των επιτροπών κρίσης του Διδακτορικού σε 2 μελή, που φοβάμαι ότι θα ρίξει κάθετα την ποιότητά τους. (Εξ’ άλλου δεδομένου ότι μεταπτυχιακό επίδομα είναι το μόνο που φαίνεται ότι θα μείνει άθικτο στο ελληνικό δημόσιο, είναι εύκολο να προβλέψει κανείς «κίνημα» για απόκτηση διδακτορικών)
  
• Το σύστημα διοίκησης που δημιουργείται, είναι ουσιαστικά αυτό που έχει εφαρμοστεί εδώ και 20 χρόνια σε στα Ερευνητικά Κέντρα. Και έχει κριθεί ως ένα από τα βασικά σημεία δυσλειτουργίας τους. Η συζήτηση εκεί είναι το πώς θα πρέπει να αλλάξει και τί να το αντικαταστήσει. Το κυριότερο πρόβλημα που ανέδειξε το σύστημα αυτό, είναι ότι ο (μετά από προκήρυξη) «εξωτερικός» διευθυντής (βλ. Πρύτανης) των Κέντρων, πολύ συχνά δεν γνώριζε τον τρόπο λειτουργίας, το ενδιαφέρον του για το κοινό καλό απουσίαζε, το προσωπικό συμφέρον κυριαρχούσε, η γνώμη των ερευνητών συνήθως δεν λαμβάνεται υπόψη, και η εξυπηρέτηση του προσωπικού συμφέροντος καθώς και της αλαζονείας της προσωπικής γνώμης περισσεύει. Να προσθέσω πάντως ότι αυτή η διοικητική διάρθρωση, ήταν εν μέρει αποτελεσματική, γιατί σε αυτή την πρώτη περίοδο νέα ερευνητικά κέντρα δημιουργήθηκαν και τα παλιά πολλαπλασίασαν το προσωπικό τους με νέους (τότε) ερευνητές. Δηλ. λειτούργησε (όσο λειτούργησε) λόγω απουσίας κρίσιμης έμπειρης μάζας ελέγχου. Το μοντέλο αυτό πάντως έχει φτάσει στα όριά του και αποτελεί τροχοπέδη και σίγουρα αναφέρεται σε μια δομή αρκετά διαφορετική από αυτή των Παν/μιων. Το μοντέλο αυτό εν μέρει επιβίωσε, γιατί συνδυάστηκε με επανειλημμένες κεντρικές αξιολογήσεις από διεθνείς κριτές.
  
• Είναι θετικό το θέμα της αξιολόγησης που εισάγεται. Εκεί είναι το κέντρο βάρος της μεταρρύθμισης. Απουσιάζει όμως ένα βασικό στοιχείο (με βάση την μόνη υπάρχουσα ελληνική εμπειρία αξιολόγησης τα ΕΚ): Το στοιχείο της συγκριτικής αξιολόγησης ομοειδών αντικειμένων και με βάση ενιαία στοιχεία και το γεγονός ότι η αξιολόγηση θα έπρεπε να γίνεται με ευθύνη του Υπουργείου.
  
• Πολύ θετική είναι η επανειλημμένη αξιολόγηση των τακτικών καθηγητών, που εν μέρει «ακυρώνεται» από τον τρόπο κρίσης.
  
• Νομίζω ότι είναι πολύ θετική η μετατροπή των ΕΛΚΕ σε ΝΠΙΔ.
  

Είμαι πολύ κοντά σε μια μεταρρύθμιση που περιέγραψε σύντομα η Ευγενία σε πρόσφατο άρθρο της στην Αιχμή. Δηλ.

• σε μια δραστική μείωση ή/και κατάργηση της συμμετοχής των φοιτητών ή/και διοικητικών, στα όργανα διοίκησης
  
• απελευθέρωση του τρόπου επιλογής του πρύτανη, ώστε να επιλέγεται οποιοδήποτε σύστημα διοίκησης από το ίδρυμα (το προτεινόμενο συμπεριλαμβάνεται),
  
• ύπαρξη ενός αυστηρότατου συστήματος κρίσης και αξιολόγησης, που θα επιλέγεται από τον εργοδότη δηλ. το κράτος και με βάση το οποίο θα γίνεται η χρηματοδότηση.
  
• Μέσω της χρηματοδότησης θα πιέζονται τα ιδρύματα να προσαρμόζονται (μόνα τους) στις κυβερνητικές πολιτικές ή να αναπτύξουν και να πετύχουν μόνα τους επιλέγοντας άλλους δρόμους. (δηλ μέσω των όρων της αγοράς, και επιλογής, όπως ουσιαστικά συμβαίνει παντού)
  

Όμως τα παραπάνω τα θεωρώ ελάσσονα. Ταυτόχρονα, και από την άλλη μεριά, πιστεύω βαθιά ότι «είναι αναγκαία μια διαρθρωτική αλλαγή αντίστοιχη (και που θα ολοκληρώνει) τη μεταρρύθμιση του 82. Αν τότε έγινε στα διοικητικά του Παν/μιου και την έδρα, τώρα θα πρέπει να γίνει μια αντίστοιχη γύρω από τον πυλώνα της παραγωγής γνώσης, που τότε απουσίαζε. Δηλαδή μια ουσιαστική διαρθρωτική τομή σε σχέση με την έρευνα και την ενοποίηση του χώρου έρευνας – εκπαίδευσης. Αυτό είναι μια «φυγή προς τα εμπρός», που θα αλλάξει την ατζέντα και θα μεταβάλλει ουσιαστικά την λειτουργία της Ανώτατης Εκπαίδευσης»



Αυτό φαίνεται ότι γίνεται με το παρόν νομοσχέδιο και ίσως εντυπωσιακότερα από ότι θα περίμενα (αν παραμείνει μέχρι το τέλος). Ίσως όχι στις λεπτομέρειες που θα επιθυμούσαμε - αλλά αυτό προφανώς είναι αδύνατο. Και προφανώς υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης ως προς αυτό με δικές μας προτάσεις, αφού βεβαιωθούμε για το τελικό κείμενο του νόμου.



Β. Εκτός όμως από τα παραπάνω που είναι ουσία, υπάρχει ένας δεύτερος, εξ’ ίσου σημαντικός και σχετικά ανεξάρτητος παράγοντας που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη. Και αυτός είναι τι στάση πρέπει να τηρήσει ένα κόμμα, ώστε από την πλευρά που εκπροσωπεί να είναι χρήσιμο στην κοινωνία, και παίρνοντας υπόψη του την συγκυρία να συντελεί στην πρόοδο και τον εκσυγχρονισμό της. Η στάση που θα πρέπει να τηρήσει δεν είναι ποτέ ούτε προφανής, ούτε ευθύγραμμη. (Σχηματικά: δεν αρκεί να λες κάτι, αλλά να το λες με τρόπο ώστε να πείθεις την κοινωνία, τις δυνάμεις που θέλεις να εκφράζεις και άρα να παράγεις αποτέλεσμα).



Άρα είναι αναγκαίο πάντα να διαμορφώνουμε την στάση μας και με βάση αυτό. Τα στοιχεία που πιστεύω ότι έχουμε νομίζω ότι είναι

• Ο νόμος έρχεται σε μια πολύ αρνητικά φορτισμένη συγκυρία, όταν οτιδήποτε προτείνεται θα συναντά την άρνηση.
  
• Είναι σε έναν μη άμεσα οικονομικό πεδίο και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στο να αποσυρθεί
  
• Δεν είναι σαφές με ποιες ενδο-παν/κες δυνάμεις συμμαχεί και σε ποιες θα στηριχτεί. Τα βάζει με όλες και αυτό είναι συνταγή αποτυχίας. Εξυπηρετούμε τον τόπο και τον ρόλο μας σε αυτή την χώρα να συνταθούμε με αυτό;
  
• Από την άλλη φαίνεται να μπορεί να στηριχτεί στο υπόλοιπο της κοινωνίας.
  

Η υποστήριξή του δεν αποτελεί και αυτονόητη εξυπηρέτηση των αλλαγών. Αλλά και το αντίθετο επίσης.



Φοβάμαι ότι μια απόσυρση του νόμου θα συμπαρέσερνε και αυτό που εγώ θεωρώ μείζονα αλλαγή. Από την άλλη δεν είναι σίγουρο ότι εξυπηρετούμε την μεταρρύθμιση συντασσόμενοι «αναφανδόν» υπέρ.



Ως κόμμα ουσιαστικά καλούμαστε να επιλέξουμε και να προφητέψουμε. Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι πρέπει σε κάθε εξέλιξη να παραμείνουμε ένας φερέγγυος εκφραστής των αλλαγών και των μεταρρυθμίσεων. Καμία στάση δεν είναι αυτονόητα σωστή για το πώς θα γίνει αυτό, ώστε να βιαστούμε να υπερθεματίσουμε ή να κατακεραυνώσουμε την μια ή την άλλη στάση.

Ίσως αναρωτιόσαστε, ποιο είναι το «δια ταύτα» μου …. Δυστυχώς δεν το έχω. Προσπάθησα απλώς από την μεριά μου να ορίσω μερικά το πρόβλημα και τα ερωτήματα. Θέλω να (συ-) σκεφτώ μαζί σας.



Θανάσης Μαχιάς



Υ.Γ.1. Μπορώ πάντως να φανταστώ τον Ορέστη σε 5-10 χρόνια «στα κάγκελα» για τις παραμορφώσεις και στρεβλώσεις, που μπορεί προκύψουν στο μοντέλο που προτείνεται. Ελπίζω να κάνω λάθος (όχι για τον Ορέστη, για το μοντέλο). Μπορώ να φανταστώ τον φίλο του τον Μυλόπουλο να κολυμπά στο «νέο» σύστημα σαν το ψάρι μέσα στο νερό, με περισσότερο «αυταρχικές» εξουσίες.

Υ.Γ.2 Σκεφτόμουν να βάλω σαν τίτλο «Τί να κάνουμε;», αλλά θα ήταν ένα μάλλον παρεξηγήσιμο χιούμορ.